ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ " ΚΡΥΟΝΕΡΙ" ΚΕΡΔΥΛΛΙΩΝ ΣΕΡΡΩΝ

ΔΗΜΟΥ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ ΣΕΡΡΩΝ

Kryoneri: a Neolithic and Early Bronze Age Settlement in the Lower Strymon Valley

THE STRUMA/STRYMON 

RIVER VALLEY 

IN PREHISTORY

https://www.academia.edu/13951523/Kryoneri_a_Neolithic_and_Early_Bronze_Age_Settlement_in_the_Lower_Strymon_Valley

Kryoneri: a Neolithic and Early Bronze Age Settlement in the Lower Strymon Valley

Dimitra Malamidou

    The prehistoric village occupied the south slope of a smooth hill at the foot of Mount Kerdyllio, west of the Strymon river that forms a natural communication route between the Aegean and the Balkan hinterland. The excavation of the prehistoric settlement of Kryoneri offers an opportunity to investigate a number of issues relating to neolithic research (subsistence, intra-site organisation and activities, inter-regional contacts and exchange) in the Strymon valley, particularly in conjunction with the recent excavation at Promahon-Topolnica and the excavations of Dimitra, Sitagroi and Dikili Tash. 

    According to the archaeological data, it seems that the neolithic inhabitants of the Kryoneri settlement, apart from farming and stockbreeding, engaged in hunting and fishing to a greater extent than their neighbours, while they showed a special interest in the production of black-on-red painted pottery which accounts for approximately 60 per cent of the decorated pottery and is represented by a wide variety of types of vessels. 

    Non-systematic surveys in the plain of Serres (Fig. 1) have located up to now a great number of prehistoric settlements in the area east of the Strymon river (GRAMMENOS/FOTIADIS 1980; GRAMMENOS 1971; FOTIADIS 1985), while far less are those that have been located westwards the river (POULIOS 2000). One explanation of this may be the fact that the terraces on the neogene formations, which were considered suitable for neolithic installation, are far narrower west-wards the river. However, the void may well be due to the fact that, in the area west of Strymon, neolithic settlements are on low hills, at the foot of mountains, and do not present the typical form of a toumba (tell). As such, they are difficult perceptible to non-systematic survey. Such a case constitutes the settlement of Kryoneri. The prehistoric village, covering no more than 0,3 ha, occupied the south slope of a smooth hill at the foot of Mount Kerdyllio. Its distance from the sea today is no more than 5 km. However, the dominant features of the landscape around the settlement are the river Strymon, his tributary named Kastrolakkas running to the south of the settlement, and a watersource in the west of the site. The nearest to Kryoneri excavated neolithic settlement is that of Hill 133, which lies on the other side of the river, in a distance of five kilometres in a straight line  (LAZARIDIS 1964; 1965). The wellknown excavated settlement of Dimitra (GRAMMENOS 1997) lies in a distance of twenty kilometres to the north-east. Almost the same distance separates Kryon-eri from the settlements of Galepsos  (SCHACHERMEYR 1955; DESHAYES/GARAŠANIN 1964) and Akropotamos  (MYLONAS/BAKALAKIS 1938; MYLONAS 1941), in the coastal area east of the Strymon estuary. 

    Given its location, the excavation of the prehistoric settlement of Kryoneri offers an opportunity to investigate a number of issues relating to neolithic research (subsistence, intra-site organisation and activities, inter-regional contacts and exchange) in the Strymon valley, particularly in conjunction with the recent excavation at Promahon-Topolnica (KOUKOULI-CHRYSSAN-THAKI et al. 1996a) and the excavations of Dimitra, Sitagroi (RENFREW et al. 1986) and Dikili Tash (TREUIL 1992; KOUKOULI-CHRYSSANTHAKI et al. 1996a). 

    The first investigations at the prehistoric settlement of Kryoneri took the form of rescue excavations in 1996 and 1997 (MALAMIDOU 1997). The maximum depth of the stratigraphy is 3,5 m. Thefirst 3 m belong to the Late Neolithic following the aegean terminology (5300–3900/3800BC). Most of this fill belongs to the Late Neolithic II (4800/4700–3900/3800 BC). 

A few Early Bronze Age occupation levels have been located at the top of the hill, covering a smaller area and with a maximum fill depth of half a metre. The excavation covered different parts of the settlement, comprising both inside and outside settlement areas as well aswhat appears to be the limits of the habitational space. 

    The trenches that were opened in the southern end ( trenches VII and VIII; ) show that the limits of the settlement,atleast during its neolithic phases, were made out of accumulated stones, whichretain compact red clay soil deliberately stacked in between and above them. Thus, a type of a terrace was cre-ated with the functional character to support the built space in the interior of the settlement. At the same time the symbolic character of this limit is not excluded: this structurewould determine the inside and outside areas of the set-tlement.

    In trenches V and VI, located in a central point of the prehistoric village, several habitation layers were investigated dated to the Early Bronze and the Late Neolithic. The building layout inside the settlement is fairly dense. Many fragments of burnt clay, sometimes with impression of branches in them, traces of floors and postholes in straight line testify wattle and daub constructions. Physico-chemical analyses of the architectural remains allowed to distinguish several different mixtures of clay materials that most probably correspond  to different parts of the buildings (walls, roof, benches, ovens etc) (MALAMIDOU et al. in preparation). According to the excavation data, suchactivities as food preparation (hearths, ovens), the processing of ochre , stone-cutting (flint cores), textile production (spindle whorls) and domestic storage (storage pits) were carried  out in the habitational area. 

    Outside the habitation area the excavation located waste pits with continuous use (, trenches I–IV and Λ). Cylindrical or oval pits are located either alone or in crosscutting groups in one region . All pits contained grey soil with a lot of ashes, food remains, re- jected building material, abundant pottery and small findings of various types : bone tools , copper objects , clay figurines , row material and ornaments of spondylus gaederopus , clay seals . These pits  were probably created initially with the mining  of clay as building material and then they functioned as waste pits. The habit of deposition of litter outside the living space has been also located in the neolithic settlement of Limenaria  in Thassos  (MALAMIDOU/PAPADOPOULOS 1993).  Their interpretation as ditch according to the case of Makriyalos (PAPPA/BESSIOS 1999) is not judged sufficient here, given the existence of pits that are independent in the area. 

    Special mention should be made for a structure excavated on the east side of the hill, in the border of the settlement. It is a cylindrical pit with level bottom, dug into the natural ground, roughly 1 m in diameter. In its eastern  side, on the bed level, there was an obstructed with stones and soil orifice (width of orifice = 40cm). The sides, the bottom and the orifice have intense traces of fire (the natural clay is burnt), while on the actual bed and mainly in the region of orifice big quantity of burnt material existed . This structure could have been used, according to the ethnographic data, as a form of a simple pottery kiln manufactured on the side of hill (RICE 1987, 14–15). According to the ceramic finds and the 14C dates this structure belongs to one of the earliest building phases of the settlement (end of the 6th millennium). 

    The pottery from the lower layers of the settlement, which are dated in the beginning of the Late Neolithic (LN I, 5300–4800/4700 cal BC), includes the black-burnished pottery, pottery with rippled or black-topped decoration, while  the brown-on-cream pottery of the Akropotamos style“ seems to be absent.

     The Late Neolithic II layers (4800/4700–3900/3800 BC) include large quantities of black-on-red ware (70% of the decorated pottery) . Brown-on-cream pottery with compact curved patterns is also found .  This category reaches the 13% of the decorated  pottery, which is a percentage proportional to  that of the graphite-painted pottery (11% of the  decorated pottery) .Incised or impressed decoration in vessels with mainly dark surfaces is even less common. 

  Finally, the Early Bronze Age pottery is characterised by dark surfaces, either not decorated  or with incised or impressed decoration. Most characteristic are shapes such as open pithoi with nail marks around the rim , or small one-handled cups with spout . 

     Of special interest is the large quantity of  the black-on-red pottery in the neolithic levels  of Kryoneri. This goeswith an important variety of types of vessels. There is a fair number of types of plates or bowls and two-handled jars, shapes that are also found in Sitagroi, Dimitra and Dikili Tash, but also vessel-stands  and big pithoi with considerably thick walls . Moreover, the effort of depicting various species of animals and birds on the pots is exceptionally infrequent in the decoration of the neolithic pottery.

  The black-on-red pottery is one of the most characteristic ceramic categories of the Late Neolithic II in Northern Greece and is in general distinguished by its pure red clay and its careful manufacture (FRENCH 1964, EVANS 1986, DEMOULE 2004, GRAMMENOS 1997). The material from Kryoneri led us to carry out a systematic study on this ceramic category. This study took the form of a PhD Thesis concerning its production, distribution and use (MALAMIDOU 2005, MALAMIDOU et al. 2005). The first stage of the analysis led to the distinction of four macroscopic groups corresponding to four pottery traditions, distributed in more or less distinctive geographical zones (Eastern, Central and Western Macedonia and the middle Strymon valley). Among them, the group of Eastern Macedonia seems to correspond to the most dynamic pottery tradition of the black-on-red pottery. This group is present, although in small quantities, outside Eastern Macedonia. Makri, in Thrace,  is the most eastern place up to this moment where the existence of this pottery group is testified with the discovery of tiny fragments (EF-STRATIOU/KALLINTZI 1994). Further to the north, this pottery is found in sites such as Slatino alongside the river Strymon in the Bulgarian territory (PERNICHEVA 1995; CHOHADŽIEV 1992; 1997). It is also found in Central and Western Macedonia but in considerably less frequency as  we move westwards (ex. some sherds in Giannitsa, Polyplatanos and Megalo Nisi Galanis).  The most remote southern place, in which the  existence of this pottery is attested, is the site of  Pefkakia in Thessaly (WEISSHAAR 1989).

    Further technological and morphological study of the group of Eastern Macedonia allowed the characterisation of this pottery production and the distinction of techno-stylistic  microtraditions. According to the chemical composition of the pastes, four zones of production can be distinguished: the lower Strymon valley and the Angitis valley (Kryoneri, Dimitra, Sitagroi, etc), the coastal region east of the Strymon estuary (Akropotamos, Kokkinohori, Loutra Eleftheron, etc), the central and western part of the Serres plain (Fidokoryfi, Zervohori, etc) and the east part of the Drama plain (Dikili Tash etc). Moreover, archaeological and archaeometrical data showed that more than one place of production must have existed in each zone of production. In any case, the two first zones of production, those of the lower Strymon and Angitis valleys as well as the coastal region east  of the Strymon estuary, are by far the most dynamic. It is noteworthy that the chemical composition of samples coming from sites in the periphery of Eastern Macedonia such as Paradeisos and Kastri as well as the more distant site of Pefkakia, correspond to the chemical groups of these two zones of production. Namely, some of the fragments found in Pefkakia, according to the chemical composition of the paste and the stylistic criteria, may have come from Kryoneri itself.

   Another interesting feature of the settlement of Kryoneri is that, at least during the Late Neolithic, its inhabitants had access to a wide spectrum of animal sources at least during the Early Neolithic period, as the first examination of animal bones shows. Beyond the basic domesticated species, we find bones of at least eight wild mammals and a big variety of birds and fishes. The bones of wild animals are found in big quantities. The importance given to the wild sources makes the bone group of Kryoneri  distinctively different to other bone groups of  LN in the wider region of Eastern Macedonia.

    Among domesticated animals in, the ovine kept the greatest role, despite that its percentage
was perceptibly smaller than that in Sitagroi  or in Dimitra (BÖKÖNYI 1986; YIANNOULI 1994; 1997). Goats were relatively less frequent in this group. Pigs were also important to the economy of LN Kryoneri, with the cattle following. The comparison of the relative importance of cattle, pigs and ovine in the total of domesticated species in the Kryoneri, Dimitra and Sitagroi presents an interesting fact. The percentage of ovine is relatively constant (50–60 (although goats did not have everywhere the same importance), while the emphasis in cattle and pigs varies considerably : the percentage of pigs is smaller in Sitagroi (about 15%) and bigger in  Dimitra and in Kryoneri (30%). The percentage of cattle shows a different pattern : it is bigger in Sitagroi (30%), while it is smaller in Dimitra and in Kryoneri (18 and 11% respectively).

    A question we could ask here is how much the particular characteristics and the differences between the sites are the result of local environmental conditions or concrete choices of  economic nature. The particular importance that appears to be given by the inhabitants of  LN Kryoneri to the wild animal sources is pro-bably connected to the specific character of the site or/and its geographical location. Being near a water-source and the estuary of Strymon, it had very good access not only to rich reserves in fishes and shells but also to the water-fowl natural preserve (big numbers of bones of birds). At the same time, Kryoneri is near big mountains, such as Kerdyllio and Pangaeon, which maintain relatively rich wild fauna even today.

    The study of the material from the excavation and future rechearch will help us to unders

tand the character and the role of LN Kryoneri, more specifically in terms of its position within
the network of the neolithic settlements in the region.

Malamidou, D. Kryoneri: a Neolithic and Early Bronze Settlement in the Lower Strymon Valley.- In: H. Todorova, Stefanovich, M. and G. Ivanov (eds.). The Struma/Strymon River Valley in Prehistory. In the Steps of James Harvey Gaul, 2. Sofia, 2007, 297-308.

Θέση Κρυονέρι : 
 Η θέση, που είναι γνωστή από την επιφανειακή αρχαιολογική έρευνα από το 198750, ερευνήθηκε ανασκαφικά κατά τα έτη 1996 και 1997 στο πλαίσιο σωστικής ανασκαφής, μετά από αποκοπή σημαντικού τμήματος της προϊστορικής τούμπας, η οποία προκλήθηκε κατά τις εργασίες διαπλάτυνσης του δρόμου από τη διασταύρωση της γέφυρας του Στρυμόνα προς τη Νιγρίτα. Το προϊστορικό χωριό καταλάμβανε τη μεσημβρινή πλευρά ομαλού λόφου, με σημερινό υψόμετρο 20 μ. περίπου επάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, στους πρόποδες του Κερδυλλίου όρους, στη ζώνη των πρόσφορων για καλλιέργεια νεογενών εδαφών, δυτικά του Στρυμόνα. Τα όρια του οικισμού επάνω στο λόφο προσδιορίζονται επιφανειακά, όπως φαίνεται και στο τοπογραφικό, (Σ χ έ δ. 7), από την ύπαρξη ανθρωπογενούς απόθεσης. Προς Α. σημαντικό τμήμα της αρχαιολογικής επίχωσης έχει απομακρυνθεί κατά τις εργασίες κατασκευής του δρόμου. Η συνολική έκταση του οικισμού δεν πρέπει να ξεπερνούσε τα 3 στρέμματα. Το μεγαλύτερο μέρος της επίχωσης, μέγ. πάχ. 3 μ., ανήκει στη νεότερη νεολιθική (Σιταγροί III53, Ντικιλί Τας II54, Δήμητρα II55). Πιστοποιείται και η ύπαρξη λίγων φάσεων κατοίκησης της πρώιμης εποχής του Χαλκού στην κορυφή του λόφου με μικρότερη έκταση και μέγιστο πάχος επίχωσης 0,50 μ. Στόχος της σωστικής ανασκαφής ήταν καταρχάς η εξαντλητική διερεύνηση των αρχαιολογικών αποθέσεων στο τμήμα του οικισμού που επρόκειτο να θυσιαστεί για τη διαπλάτυνση του δρόμου. Πρόκειται για τις τομές I έως IV, όπου εντοπίζεται η συγκέντρωση των απορριμματικών λάκκων (Σ χ έ δ. 7). Άρχισε επίσης η ανασκαφική έρευνα των ορίων του οικισμού προς Ν., με τις διερευνητικές τομές VII και VIII, καθώς και η έναρξη-διερεύνηση στο κεντρικό σημείο του (τομές V και VI), με απώτερο στόχο την σε έκταση αποκάλυψη οικιστικών φάσεων της πρώιμης εποχής του Χαλκού και της νεολιθικής περιόδου. Στις τομές VII και VIII αποκαλύφθηκαν συσσωρεύσεις λίθων που συγκρατούν συμπαγές ερυθρό πηλόχωμα, σκόπιμα στοιβαγμένο ανάμεσα και επάνω στους λίθους. Δημιουργείται έτσι ένα είδος ανδήρου με λειτουργικό χαρακτήρα, δηλαδή την υποστήριξη του οικοδομημένου χώρου στο εσωτερικό του οικισμού. Δεν αποκλείεται παράλληλα και ο συμβολικός χαρακτήρας του ορίου αυτού που θα καθόριζε το εντός και εκτός του οικισμού. Εντός του οικισμού υπάρχει αρκετά πυκνή δόμηση. Στην τομή V ερευνήθηκαν δύο επίπεδα κατοίκησης της πρώιμης εποχής του Χαλκού και ένα της νεότερης νεολιθικής: Τα επίπεδα της πρώιμης εποχής του Χαλκού εντοπίστηκαν αρκετά διαταραγμένα, κάτω από το επιφανειακό. Το πρώτο περιλαμβάνει κατασκευή με λίθους, ίσως εστία, και διάσπαρτη κεραμική, ενώ στο δεύτερο διαπιστώθηκε η ύπαρξη απορριμματικού λάκκου, διάσπαρτων θραυσμάτων τοίχων από αχυροπηλό και ενός ανοιχτού πιθόσχημου αγγείου που περιείχε οστά ζώου. Το επόμενο επίπεδο, καλύτερα προσδιορισμένο, αποδίδεται σε τελική φάση της νεότερης νεολιθικής και χαρακτηρίζεται από δάπεδο κατασκευασμένο από υπόλευκο πηλό, εστία με τρεις ανακατασκευές (Π ί ν. 311 στ), αποθηκευτικό λάκκο και σύνολο αγγείων και εργαλείων κατά χώραν. Αμέσως κάτω από το οικιστικό αυτό επίπεδο δια- κρίνεται στο ανατολικό τμήμα της τομής στρώμα καταστροφής κτίσματος από αχυροπηλό, της νεότερης νεολιθικής, σύμφωνα με τα δεδομένα της στρωματογραφίας. Η ανασκαφή δεν προχώρησε ακόμη στην αποκάλυψή του. Η έρευνα ολοκληρώθηκε στις τομές I-IV (Σ χ έ δ. 7), στην περιφέρεια του οικοδομημένου χώρου, όπου εντοπίζονται αποκλειστικά λάκκοι απορριμμάτων με συνεχή χρήση. Οι λάκκοι αυτοί, με κυλινδρικό ή ωοειδές σχήμα, μεμονωμένοι ή συγκεντρωμένοι σε μια περιοχή και τεμνόμενοι μεταξύ τους, ενδέχεται να δημιουργήθηκαν αρχικά με την απόληψη πηλοχώματος ως οικοδομικού υλικού και στη συνέχεια να λειτούργησαν ως απορριμματικοί. Όλοι περιείχαν γκρίζο χώμα με πολλές στάχτες, υπολείμματα τροφών, αχρηστευμένο οικοδομικό υλικό, άφθονη κεραμική και μικροευρήματα. Στην ίδια περιοχή εντοπίστηκε κλίβανος στην παρειά του λόφου, στο όριο του οικισμού (Σ χ έ δ. 7, Κ· Π ί ν. 311 ζ). Πρόκειται για κυλινδρικό λάκκο με επίπεδο πυθμένα, σκαμμένο στο φυσικό έδαφος, με διάμετρο 1 μ. περίπου. Στην ανατολική πλευρά του, στο επίπεδο του πυθμένα, υπήρχε στόμιο, πλ. 0,40 μ., που ήταν κλεισμένο με πέτρες και χώμα. Οι παρειές, ο πυθμένας και το στόμιο έχουν έντονα ίχνη καύσης - το φυσικό πηλόχωμα είναι ψημένο - ενώ στον πυθμένα του κυρίως στην περιοχή του στομίου υπήρχε μεγάλη ποσότητα απανθρακωμένου υλικού. Αυτή η κατασκευή ερμηνεύεται ως μια μορφή κλιβάνου κατα- σκευασμένου στην πλαγιά του λόφου και ίσως θα μπορούσε να έχει χρησιμεύσει για το ψήσιμο κεραμικών. Η πρώτη εντύπωση που αποκομίζουμε για το χαρακτήρα του οικισμού στο Κρυονέρι είναι πως πρόκειται για μια γεωργοκτηνοτροφική κοινότητα παρόμοια με αυτές των γειτονικών οικισμών της πεδιάδας του Στρυμόνα και της πεδιάδας της Δράμας. Σύμφωνα με τις πρώτες πληροφορίες από τη μελέτη των δειγμάτων επίπλευσης επισημαίνεται η ύπαρξη σιταριού, κριθαριού και οσπρίων. Στο παλαιοζωολογικό υλικό αντιπροσωπεύονται τα αιγοπρόβατα και τα γουρούνια, ενώ εντυπωσιακή είναι η συχνότητα των οστών μεγαλύτερων ζώων, όπως τα βοοειδή. Ωστόσο τα ποσοστά άγριων ζώων και πουλιών εμφανίζονται αρκετά αυξημένα σε σχέση με τους υπόλοιπους οικισμούς της ευρύτερης περιοχής, που έχουν ως τώρα ανασκαφεί. Σημαντικός επίσης είναι ο αριθμός των οστρέων και των οστών ψαριών, θαλασσινών και ποτάμιων . Το γεγονός αυτό σημαίνει ότι ίσως οι κάτοικοι του προϊστορικού οικισμού του Κρυονερίου ασχολούνταν περισσότερο από ό,τι οι γείτονές τους με το κυνήγι και το ψάρεμα. Η γεωγραφική θέση του οικισμού, πολύ κοντά στη θάλασσα και στο ποτάμι, δεν αποκλείεται να επηρέασε τις πρακτικές επιβίωσης των κατοίκων του. Η κεραμική των κατώτατων στρωμάτων του οικισμού, τα οποία τοποθετούνται στην αρχή της νεότερης νεολιθικής, περιλαμβάνει τη γνωστή μελανή στιλβωμένη κεραμική με τη ρυτιδωτή ή black topped διακόσμηση, καθώς και γραπτή κεραμική της κατηγορίας brown on cream χωρίς τα μοτίβα τύπου Ακροποτάμου. Κυρίαρχη του τέλους της νεότερης νεολιθικής είναι η κεραμική με γραπτή διακόσμηση μαύρου σε ερυθρό (black on red). Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι στο Κρυονέρι η κεραμική με διακόσμηση μαύρο σε ερυθρό αποτελεί την πλειονότητα της διακοσμημένης κεραμικής, με ποσοστιαία αναλογία που αγγίζει το 60% περίπου (Π ί ν. 311α). Επιπλέον, η προσπάθεια να αποδοθούν στη γραπτή δια- κόσμηση αυτού του είδους μορφές ζώων και πτηνών (Π ί ν. 311 β) αποτελεί θέμα εξαιρετικά σπάνιο στη διακόσμηση της νεολιθικής κεραμικής. Παράλληλα με την κεραμική,black on red συναντάται και η γραπτή κεραμική με μελανή διακόσμηση σε ανοιχτόχρωμο βάθος (brown on cream), με συμπαγή καμπυλόγραμμα μοτίβα (Π ί ν. 311 γ), ενώ απουσιάζουν εντελώς τα μοτίβα του τύπου Ακροποτάμου. Η συχνότητα της κατηγορίας αυτής φτάνει το 15% περί- που της διακοσμημένης κεραμικής, ποσοστό ανάλογο με αυτό της κεραμικής με διακόσμηση γραφίτη, με την οποία διακοσμούνται κυρίως φιάλες διαφόρων τύπων (Π ί ν. 311 δ). Σε πολύ μικρότερη συχνότητα εμφανίζεται και η εγχάρακτη, η εμπίεστη, η αυλακωτή και η ανάγλυφη διακόσμηση, σε αγγεία με σκουρόχρωμη κυρίως επιφάνεια. Η κεραμική τέλος που αποδίδεται στη φάση της πρώιμης εποχής του Χαλκού χαρακτηρίζεται από τις σκουρόχρωμες επιφάνειες με αμελή επεξεργασία και καθόλου ή ελάχιστη διακόσμηση, εγχάρακτη, εμπίεστη ή αυλακωτή. Στα προϊόντα της λιθοτεχνίας ανήκουν λεπίδες, ξέστρα και αιχμές βελών από πυριτόλιθο διαφόρων ειδών. Σημειώνεται η ύπαρξη αρκετά μεγάλων ποσοτήτων πυρήνων και θραυσμάτων πρώτης ύλης στα στρώματα κατοίκησης του οικισμού και στους απορριμματικούς λάκκους, γεγονός που θα πρέπει να αξιολογηθεί ως ένδειξη της κατασκευής πελεκητών εργαλείων στον οικισμό. Τα λειασμένα εργαλεία, όπως οι πελέκεις, οι στιλβωτήρες και τα σφυριά, αντιπροσωπεύονται στον οικισμό και μάλιστα με μερικά ημιτελή παραδείγματα, γεγονός επίσης σημαντικό για τη μελέτη της τεχνολογίας κατασκευής τους. Τα τριβεία και οι τριπτήρες είναι συχνά ευρήματα τόσο στις επι- χώσεις εντός του οικισμού όσο και στα απορρίμματα. Άφθονα είναι και τα πήλινα εργαλεία που σχετίζονται με τις υφαντικές δραστηριότητες, τα υφαντικά βάρη και τα σφονδύλια, ενώ τα οστέινα εργαλεία αντιπροσωπεύονται από βελόνες, οπείς και σπάτουλες. Εντύπωση προκαλεί ο αρκετά μεγάλος αριθμός εργαλείων από κέρατα ελαφοειδών. Δεν λείπουν, αν και είναι πολύ πιο σπάνια, τα χάλκινα εργαλεία *. Τα αντικείμενα κόσμησης είναι συνήθως οστέινες και λίθινες χάντρες ή περίοπτα και βραχιόλια από θαλασσινά όστρεα. Στα ειδώλια συχνότερη είναι η γυναικεία μορφή, που παριστάνεται όρθια ή καθισμένη σε συμφυές τετραποδικό κάθισμα, με τονισμένα πάντα τα χαρακτηριστικά του φύλου (Π ί ν. 311 ε). Μερικά φέρουν διακόσμηση εγχάρακτη ή γραπτή. Συχνά είναι και τα πήλινα ομοιώματα αγγείων αλλά και επίπλων, όπως τα καθίσματα, ενώ αρκετά σπάνιο θεωρείται ένα ομοίωμα δέντρου. Σημειώνεται επίσης η παρουσία πήλινων σφραγίδων που φέρουν εγχάρακτα γραμμικά μοτίβα, ανάλογα με αυτά των υπόλοιπων νεολιθικών θέσεων της Μακεδονίας. 

ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΛΑΜΙΔΟΥ

https://www.academia.edu/13951523/Kryoneri_a_Neolithic_and_Early_Bronze_Age_Settlement_in_the_Lower_Strymon_Valley